پیامبر اکرم «صلی ‌الله‌علیه‌و‌آله‌و‌سلم» می‌فرماید: «خداوند نماز را نور چشم» من قرار داده و آنرا محبوب من ساخته است آنطور که گرسنه را بر طعام و تشنه را به آب مشتاق کرده است. (از اینهم بالاتر) انسان گرسنه وقتی غذا می‌خورد سیر می‌شود و هنگامیکه تشنه و آب می‌نوشد سیراب می‌گردد ولی من هیچگاه از نماز سیر نمی‌شوم . و نیز فرمود، «اولین عمل بنده که روز قیامت بدان رسیدگی می‌شود نماز اوست و اگر پذیرفته شد بقیه اعمال او نیز بررسی می‌شود ولی اگر نمازش پذیرفتم نشد به اعمال دیگرش هم وقعی نمی‌نهند. به جز آنچه که از آیات و احادیث درباره نماز نقل شده، رفتار اولیاء خدا نیز اهمیت و جایگاه آن را بیان می‌کند. نماز جزء برنامه انبیاء بوده است.

حضرت عیسی (علیه‌السلام) در گهواره هم می‌گوید خداوند مرا تا زنده هستم به نماز و زکات سفارش کرده است: (و اوصانی بالصلوه و الزکوه مادمت حیا) .
امام حسین (علیه‌السلام) حتی ظهر روز عاشورا در میدان مبارزه و در برابر تیرهای دشمن هم نماز را رها نکرد.
حضرت ابراهیم (علیه‌السلام) همسر و کودک خویش را در بیابان‌های داغ مکه، که آن هنگام هیچ آب و گیاهی نداشت، مسکن داد و گفت: خدایا، تا نماز به پا دارند: انی اسکنت من ذریتی بواد غیر ذی زرع ربنا لیقیموا الصلاه . پیشوایان معصوم ما، هنگام نماز، رنگ خود را می‌باختند و می‌فرمود:وقت ادای امانت الهی و حضور در پیشگاه و درگاه الهی است . گرچه بعضی نماز را به طمع بهشت یا ترس از عذاب جهنم می‌خوانند، اما امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) نماز را نه برای تجارت یا سپری در مقابل آتش، بلکه بخاطر شایستگی خدا برای عبادت، انجام می‌دهد . نماز سبب آمرزش گناهان و زدودن آثار لغزش‌هاست . قرآن، پس از دستور به نماز، می‌فرماید: ان الحسنات یذهبن السیئات .

روح نماز نماز یکی از برترین عبادات است. ارتباط مخصوص بنده با خداوند و ملاقات شیرین و دلنشین عبد با مولای خود است. نماز مانند دیگر عبادات ،یک پیکره و اندامی دارد و یک روحی!

پیکر نماز پیکر نماز عبارتند از: قیام، رکوع، سجود، تشهد،و اذکاری که در نماز بز زبان جاری میکنیم، ولی روح نماز ،یاد خداوند است، که به آن حضور قلب گفته میشود یعنی قلب حاضر باشد همچنان که در بقیه مخاطبات ومکالمات با افراد قلب حضور دارد یعنی انسان توجه به مخاطب خود ومعنی سخنی که میگوید دارد. بر این اساس نمازی که بدون حضور قلب ویاد خداوند باشد پیکری بدون روح است که فقط تشکیل شده از حرکاتی و الفاظی !! واصولاًتمام توصیفاتی که از نماز شده است مانند :« الصلوة معراج المؤمن » «نماز معراج مؤمن است » و یا«الصلوة قربان کل تقی » «نماز نزدیک کننده انسان با تقوی به خداوند است» مربوط به نماز با حضور قلب است. واین سخن از ائمه علیهم السلام رسیده که :از نماز آن مقداری که با حضور قلب باشد پذیرفته می شود.یعنی نمازگزار از آغاز تا پایان نماز، بایدکوشش کندخود را به صورت واقعی و حقیقی در محضر پروردگار ببیند و دل را که حرم پرودگار است به روی غیر خدا نگشاید. او این نکته را همگی در نظر داشته باشیم که ریشه همه آثار معنوی اخلاقی و اجتماعی که عبادات است در یک چیز است: یاد کردن حق وغیر او را از یاد بردن !!!

نماز در قرآن قرآن مجید در آیات فراوانی ـ حدود هشتاد آیه ـ با تعبیر های گوناگون درباره اقامه نماز یا حدود و احکام آن سخن گفته است یا از نمارگزاران تمجید نموده و بی نمازان را سخت توبیخ کرده. بطور مثال به رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ دستور می دهد: « وَ أْمُرْ أَهْلَکَ بِالصلوة وَ اصْطَبِرْ عَلَیْها » طه؛132 کسان خود را به نماز فرمان بده و بر نماز پایداری کن. در آیه دیگر مؤمنان را سفارش به نماز می کند و می فرماید: «قُلْ لِعِبادِیَ الَّذِینَ امَنُوا یُقِیمُوا الصلوة» ابراهیم؛31 به بندگان من که ایمان آورده اند بگو نماز را به پا دارند. قرآن مجید در یک جا به اثر تربیتی و جنبه تقویت روحی نماز اشاره میکند و می گوید: «نمازاز کار بد و زشت باز می دارد » و در جای دیگر می گوید: «نماز را برای اینکه به یاد من باشی بپادار » اشاره به اینکه انسان که نماز می خواند و در یاد خدا است همواره در یاد دارد که خدای دانا و بینائی مراقب اوست و فراموش نمی کند که خودش بنده است. ذکر خدا و یاد خدا که هدف تمامی عبادتهاست دل را جلا میدهد و صفا می بخشد وآنرا آماده عنایتهای الهی قرار می دهد. این یاد حق واحساس حضور،اگر به درجه کمالی خود برسد چنانچه که در اولیاء خداوند مشاهده میشود، زمینه هرگونه توجه به هر چیز یا هر کس یا هر موضوعی را از بین می‌برد و واقعاً تا انسان از نماز فارغ نشود متوجه غیر خدا نخواهد شد.

آداب نماز در روایات:

نماز، آداب و حدودی دارد که رعایت آن بر نمازگزار لازم و ضروری است و توجه و دقّت در آن نشانگر اهمّیّت دادن او به نماز است. قرآن به مؤمنین دستور می دهد: «یا بَنِی آدَمَ خُذُوا زِینَتَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ» اعراف؛31 ای فرزندان آدم! زینتهای ( مادی و معنوی ) خود را هنگام رفتن به هر مسجدی با خود بردارید. زینتهای مادی شامل پوشیدن لباس های مرتب، پاک، تمیز، شانه زدن موها، به کار بردن عطر و مانند آن می شود و زینتهای معنوی، صفات انسانی، ملکات اخلاقی، پاکی نیّت و اخلاص را در بر می گیرد.
امام رضا ـ علیه السلام ـ در این باره چنین فرموده است: «هر گاه بخواهی نماز به جای آوری، در حال کسالت و خواب آلودگی و شتابزدگی و هوا پرستی به نماز نایست، بلکه آن را با آرامش و وقار و هشیاری به پا دار. و بر تو باد به افتادگی و فروتنی در برابر خداوند بزرگ، بر تو باد به واهمه و پریدگی رنگ، بین بیم و امید ... همچون برده فراری و سرافکنده در پیشگاه خدا بایست؛ پاهایت را استوار و قامتت را مستقیم بدار و به چپ و راست منگر، گویا او را می بینی و اگر تو او را نمی بینی او تو را می بیند؛ و در وقت نماز با ریش خود و با هیچ یک از اعضای بدنت بازی مکن.»
امام خمینی ـ قدّس سرّه ـ درباره رعایت آداب نماز می نویسد: «سزاوار است که نمازگزار با حالت سنگینی و وقار با لباس آراسته و عطرزده ومسواک کرده و موهای شانه کرده باشد.»

نماز اول وقت پاسخ سریع به خواسته بزرگان، نشانه احترام و ادب نسبت به آنان است. از این رو، افراد نمازگزار به مجرد شنیدن نوای ملکوتی اذان که اقامه نماز را از جانب خدا اعلان می دارد، همه کارهای خویش را تعطیل کرده، به نماز می ایستند و بویژه به هنگام سحر، خود را پیش از اذان صبح آماده حضور در پیشگاه خدا نموده و زمزمه های عاشقانه خویش را با نسیم سحری در هم می آمیزند، چنانچه قرآن درباره آنان می فرماید: «وَ بِالْاََسْحارِ هُمْ یَسْتَغْفِرُونَ» ذاریات؛ 18 و در سحرگاهان از خدا بخشش می طلبند.
امام باقر ـ علیه السلام ـ فرمود:«إنّ فضل الوقت الأوّل علی الاخر کفضل الاخرة علی الدّنیا»
برتری اول وقت بر دیگر وقتها همچون برتری آخرت بر دنیاست.

چند نکته عملی بعضی ازاموری که در حضور قلب در نماز تأثیردارد عبارتند از :

1. هنگام وضو برای نماز به خداوند توجه داشته باشد.
2. درمواقعی که در منزل نماز میخواندمکان مشخص و ثابتی را برای نماز خود قرار دهد،وسعی کند در موقع نماز خلوت باشد.
3. درنماز از سجاده ، انگشتر عقیق ، و عطر استفاده کند که روایاتی در استحباب آنها نیز رسیده است.
4. اذکار نماز را با توجه ادا کند و شمرده نماز بخواند.
5. از اذکار متنوع استفاده کند.

و از همه مهم تر اینکه برحضور قلب در نماز عزم جدی داشته باشد و در تمام نماز به آن متوجه باشد. ارزش و اهمیت نماز «بر هیچ مسلمانی پوشیده نیست.

سليمان بلغار

پانوشت:
[1]سوره بقره، آیه 110.
[2]سوره بقره،آیه 238.
[3]سوره نساء، آیه 103.
[4]سوره یونس، آیه 87.
[5]سوره اسراء، آیه 78.
[6] سوره طه، آیه 14.
[7] سوره مؤمنون، آیه 9.
[8] سوره انبیاء، آیه 73.
[9] سوره نور، آیه 56.
[10]سوره روم، آیه 31.
 
 

منابع:

        پایگاه حوزه

• جامع الاحادیث.
• توضیح المسائل امام خمینی (ره).
• بحار الانوار، محمّد باقر مجلسی، جلد 84.